Ο Αυτόματος Πιλότος του Εγκεφάλου: Γιατί Επαναλαμβάνουμε τα Ίδια και Πώς Αλλάζουμε τα Νοητικά μας Προγράμματα

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένα θαυμαστό όργανο που εξελίχθηκε με έναν ξεκάθαρο σκοπό:
να διασφαλίσει την επιβίωσή μας με το μικρότερο δυνατό κόστος ενέργειας.

Από την εποχή των πρώτων ανθρώπων μέχρι σήμερα, αυτό σημαίνει ένα πράγμα:
αυτοματοποιημένη λειτουργία.
Ο εγκέφαλος «μαθαίνει» ένα μοτίβο συμπεριφοράς που κάποτε μας προστάτευσε — και το επαναλαμβάνει ξανά και ξανά, σαν πρόγραμμα που τρέχει στο παρασκήνιο.

Σύμφωνα με νευροεπιστημονικά δεδομένα, πάνω από 90% των σκέψεων, αντιδράσεων και αποφάσεών μας προκύπτει μη συνειδητά.
Δεν «επιλέγουμε» πραγματικά — αναπαράγουμε.

Αλλά αυτή δεν είναι μια νέα ιδέα. Τη διαισθάνθηκαν πρώτοι οι φιλόσοφοι.

Ιστορική και φιλοσοφική ματιά:

Ο άνθρωπος ανάμεσα στην συνείδηση και την μηχανικότητα.

Οι αρχαίοι Έλληνες στοχαστές είχαν παρατηρήσει πολύ πριν τη νευροεπιστήμη ότι ο άνθρωπος κινείται συχνά με “έθος” — συνήθεια.

🟣 Ο Αριστοτέλης μίλησε για την ἕξις, το σταθερό μοτίβο συμπεριφοράς που δημιουργείται από επανάληψη, και πώς αυτά τα μοτίβα μπορούν είτε να εξελίξουν είτε να δεσμεύσουν τον άνθρωπο.

🟣 Ο Πλάτωνας, στους διαλόγους, περιγράφει τον άνθρωπο ως «οδοιπόρο» ανάμεσα στη σκιά και στο φως — δηλαδή ανάμεσα στο μηχανικό, ασυνείδητο μέρος και στο φωτεινό, συνειδητό.

🟣 Οι Στωικοί (Επίκτητος, Μάρκος Αυρήλιος) μιλούν για τον νου που «τρέχει πίσω από παλιές εντυπώσεις» και διδάσκουν την προαίρεση — την ικανότητα να παύεις, να παρατηρείς και να επιλέγεις.

Αυτή η φιλοσοφική παράδοση καταγράφει, με γλώσσα άλλης εποχής, το ίδιο που επιβεβαιώνει η σύγχρονη επιστήμη:

Ο άνθρωπος ζει ανάμεσα σε δύο δυνάμεις:
τον αυτόματο νου και τον συνειδητό νου.

Τα “προγράμματα” του εγκεφάλου — Τι είναι πραγματικά;

Τα νοητικά προγράμματα είναι:

• επαναλαμβανόμενα μοτίβα σκέψης

• συναισθηματικές αντιδράσεις που έχουν μάθει να “ανάβουν” μόνες

• ενστικτώδεις συμπεριφορές που κάποτε μας προστάτευαν

• προκαταλήψεις, πεποιθήσεις, άμυνες

• πρότυπα που πήραμε στην παιδική ηλικία

Με απλά λόγια:

Ο εγκέφαλος γράφει κώδικα — και τον τρέχει χωρίς να μας ενημερώσει.

Και έτσι:

🧠 αντιδρούμε χωρίς να σκεφτόμαστε

🧠 νομίζουμε ότι “επιλέγουμε”, ενώ απλώς επαναλαμβάνουμε

🧠 ερμηνεύουμε τον κόσμο μέσα από παλιές εμπειρίες, όχι μέσα από το παρόν

Ο ρόλος του εγκεφάλου στην αυτόματη λειτουργία

Οι δομές που μας “προστάτευαν” πριν χιλιάδες χρόνια συνεχίζουν να κυβερνούν το σήμερα:

• Αμυγδαλή: ανιχνεύει απειλές πριν το καταλάβουμε

• Στέλεχος εγκεφάλου: ενεργοποιεί αντανακλαστικές αντιδράσεις

• Υποφλοιώδη κυκλώματα: επαναλαμβάνουν ό,τι έχουν μάθει

Αυτό σημαίνει:

🔹 Η αντίδραση προηγείται της σκέψης.
🔹 Η πρόβλεψη προηγείται της παρατήρησης.
🔹 Ο εγκέφαλος ερμηνεύει το παρόν με τα δεδομένα του παρελθόντος.

Σε αυτή την κατάσταση, δεν επικοινωνούμε, δεν νιώθουμε, δεν επιλέγουμε —
αντιδρούμε.

Πώς αλλάζουμε τα νοητικά μας προγράμματα;

Εδώ η επιστήμη συμφωνεί ξανά με τη φιλοσοφία.

Η νευροπλαστικότητα μάς δείχνει ότι ο εγκέφαλος αλλάζει με επιλογή + επανάληψη.

Ο Σωκράτης θα έλεγε:
“Μηδὲν ἀπροαίρετον.”
(Τίποτα χωρίς συνειδητή επιλογή.)

Η σύγχρονη επιστήμη το λέει έτσι:
Παρατήρηση → Παύση → Νέα απόκριση → Νέες συνάψεις.

Πώς αλλάζουμε λοιπόν;

🔶 με ενσυνειδητότητα (mindfulness)

🔶 με αυτορρύθμιση

🔶 με νέα εμπειρία

🔶 με σταθερή επανάληψη

🔶 με ασφαλείς σχέσεις

🔶 με νέα ερμηνεία της πραγματικότητας

Η ενσυνειδητότητα ενεργοποιεί τον προμετωπιαίο φλοιό —
το μέρος του εγκεφάλου που παίρνει αποφάσεις, όχι απλώς αντιδρά.

Συμπέρασμα

Ο αυτόματος νους δεν είναι εχθρός μας.
Μας προστάτευσε — αλλά τώρα μπορεί να μας κρατά μικρούς.

Οι φιλόσοφοι το ήξεραν:
ο άνθρωπος ζει ανάμεσα στη σκιά της συνήθειας και στο φως της επίγνωσης.

Η νευροεπιστήμη το επιβεβαιώνει:
ο εγκέφαλος αλλάζει όταν του το ζητήσουμε — και όταν το επαναλάβουμε.

Και η ζωή μας αλλάζει όταν από:
αντίδραση → πάμε σε επιλογή
και από συνήθεια → πάμε σε συνείδηση.